ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﯽﮐە ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺟﻬﺎﻥ ﻧﺎﻡﺍﻳﺮﺍﻥﺯﻣﻴﻦ ﺑەﺧﻮﺩ ﮔﺮﻓﺖ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎﯼﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﻭﺭﯼ ﻣﺴﮑﻦ جماﻋﺎﺕ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻭ ﻗﺒﺎﻳل بی‌شماری ﺍﺯ ﻗﻮﻡ ﺑﺰﺭﮒ ﺁﺭﻳﺎ ﺑﻮﺩ ﮐە ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻦ ﭘﻬﻨﺎﻭﺭﭘﺮﺍﮐﻨﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺍﺯ ﺗﺎﺟﻴﮑﺴﺘﺎﻥِ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯽﺷﺪ، ﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﻣﻴﺎﻥِ ﺩﻭ ﺭﻭﺩِ ﺑﺰﺭﮒ ﺁﻣﻮﺩﺭﻳﺎﻭ ﺳﻴﺮﺩﺭﻳﺎ (ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺍﺯﺑﮑﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎﻥ ﻭﺍﻗﻊﺍﻧﺪ) ﺭﺍ ﺩﺭ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ...
ﺑﻴﺸﻴﻨﮥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦﹺ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥِ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ، ﻣﮏَﮐﹸﺮﺍﻥ (ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﭘﺎﺭﮤ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮﺵ ﺩﺭ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻥ ﺍﺳﺖ) ﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞﻣﯽﺷﺪ، ﺍﻳﺮﺍﻥِ ﮐﻨﻮﻧﯽﺭﺍ ﺩﺭﻣﯽﻧﻮﺭﺩﻳﺪ، ﺩﺭ شمال ﺷﺎﻣﻞﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺩﻭ ﺳﻮﯼ ﺷﺮﻗﯽ ﻭ ﻏﺮﺑﯽِ ﺩﺭﻳﺎﯼ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ ﻣﯽﺷﺪ ﻭ ﺑەﮐﻮﻫﻬﺎﯼ ﻗﻔﻘﺎﺯ ﻣﯽﺭﺳﻴﺪ، ﺩﺭ ﻏﺮﺏ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺷﺮﻗﯽ ﻭ ﺟﻨﻮﺑﯽﹺ ﺩﺭﻳﺎﭼﮥﻭﺍﻥ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﺑﻮﺩ، ﻭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﺮﺩﺳﺘﺎﻥِ ﺑﺰﺭﮒﺭﺍ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ (ﮐﻪ ﺍﮐﻨﻮﻥ ﭘﺎﺭﻩﻫﺎﯼ ﺍﺻﻠﻴﺶﺩﺭ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﯼ ﺗﺮﮐﻴﻪﻭ ﻋﺮﺍﻕ ﺍﺳﺖ.) همۀ ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎ ﺭﺍ «ﻓﻼﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ» ﻧﺎﻣﻨﺪ. ﺳﺎﮐﻨﺎﻥِ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎ به آن چه ﻣﺎ ﻓﻼﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻣﯽﮔﻮﺋﻴﻢ، ﺁﻥﮔﻮﻧﻪ ﮐە ﺩﺭ ﺍﻭﺳﺘﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ، اَیریانِ وائی جا ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ، ﮐە ﻣﻌﻨﺎیِ ﻟﻔﻈﻴﺶ «ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻧﺸﻴﻤﻦﹺﺁﺭﻳﺎﻥ» ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺗﻠﻔﻆِ ﺍﻣﺮﻭﺯﻳﻨﺶ ﻣﯽﺷﻮﺩﺁﺭﻳﺎﻥﺯﻣﻴﻦ، ﻭ ﻣﺎ ﺍﻳﺮﺍﻥﺯﻣﻴﻦ ﮔﻮﺋﻴﻢ.
ﺩﺭ ﺑﻨﺪﻫﺎﯼ ۱۳ ﻭ ۱۴ ﻣﻴﺘﺮَ ﻳَﺸﺖ (مِهر یَشت) ﮐە ﮐﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﺍﺛﺮ ﺩﻳﻨﯽ ﻗﻮﻡ ﺁﺭﻳﺎ ﻭ ﻣﺮﺑﻮﻁ به ﻫﺰﺍﺭﮤﺩﻭﻡ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺢ ﺍﺳﺖ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ ﮐە ﺍﻳﺰﺩ «میترَ» ﺍﺯ ﻓﺮﺍﺯ ﮐﻮﻩ ﻫﺮﺍﺑُﺮﺯ (یعنی دماوند) ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﺭﺍ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻭ ﺍﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪﻧﺎﻡ ﺑﺮﺩﻩ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ ﮐە ﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽﹺ ﺯﻳﺮﹺ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪِ ﺑﺎﻻﯼ ﻫﺮﺍﺑﺮُﺯ ﺩﺭ ﺳﻐﺪ ﻭ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﻭ ﻣﺮﻭ ﻭ ﻫﺮﺍﺕ ﻭ «ایش‌کَت» ﻭ «پَئورت» ﺭﻭﺍﻥﺍﻧﺪ. ﻳﻌﻨﯽ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﻭﻗﺘﯽﺩﺭ ﻧﻴﻤﮥﺭﻭﺯ ﺑەﻣﻴﺎﻧﮥﺁسماﻥ ﻣﯽﺭﺳﺪﺑﺮ ﻓﺮﺍﺯﻣﻴﺎﻧﮥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ. بهﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ، ﻫﺮﺍﺑﺮُﺯ ﺩﺭ ﻭﺳﻂ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﻗﺮﺍﺭ گرﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ،ﻭ ﺳﻐﺪ ﻭ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﻭ ﻣﺮﻭ ﻭ ﻫﺮﺍﺕ ﲞﺸﻬﺎﯼﴰﺎﻟﯽ ﻭ ﺷﺮﻗﯽﹺﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﺍﺳﺖ.
ﺑﺎ ﺍﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ، ﺍﻳﺮﺍﻥِﮐﻨﻮﻧﯽ ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭﮤﺩﻭﻡ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺢ بخش ﻏﺮﺑﯽ ﻭ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽﺩﺍﺩﻩ ﻭ ﳘﮥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼﺷﺮﻗﯽ ﺩﺭﻳﺎﯼ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥﻧﻴﺰ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦﹺ ﻧﺸﻴﻤﻦﮔﺎﻩِ ﺁﺭﻳﺎﻥ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺑﻪﻋﻠﺖِﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﻧﺒﻮﺩﻥِﺍﺳﻨﺎﺩِ ﻣﮑﺘﻮﺏ، ﻣﺎ ﺍﻃﻼﻉ ﭼﻨﺪﺍﻧﯽﺩﺭﺑﺎﺭﮤ تمدن ﻗﻮﻡﹺﺁﺭﻳﺎ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥِ ﺩﻭﺭﹺ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻧﺪﺍﺭﻳﻢ،ﻭﻟﯽ ﺍﺷﻴﺎﺀ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎﺋﯽ ﮐە ﺩﺭ ﮐﺎﻭﺷﻬﺎﯼﺑﺎﺳﺘﺎﻥﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﺯ ﺯﻳﺮﹺﺯﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ خبر ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ ﮐە ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎﺭﺩﻭﺭﹺ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺩﺭ جماعات ﻣﺘﻌﺪﺩﻭ پرشماری ﺩﺍﺭﺍﯼ تمدن ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﺩﺭ مجتمعات ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﯽﺑﻮﺩﻩ، ﺗﺸﮑﻴﻼﺕ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽﹺ محدود محلی ﺩﺍﺷﺘﻪ،ﻭ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯ ﻭ ﺩﺍﻡﭘﺮﻭﺭ ﺑﻮﺩﻩﺍﻧﺪ.
ﺍﺯ ﺁﻥچهﺗﺎ ﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﮐﺎﻭﺷﻬﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑەﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ معلوممان ﻣﯽﺷﻮﺩﮐە تمدن ﻗﻮﻡ ﺁﺭﻳﺎ ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭﮤ ﺩﻭﻡ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺢ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ تمدنهائی ﮐە ﺩﺭ ﺣﻮﺿﮥﺭﻭﺩﻫﺎﯼ ﮐﺎﺭﻭﻥ ﻭ ﮐﺮﺧﻪ ﺩﺭ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ، ﻭ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺣﻮﺿﮥ ﺭﻭﺩﻫﺎﯼﺩﺟﻠﻪ ﻭ ﻓﺮﺍﺕﺩﺭ ﻋﺮﺍﻕﹺ ﮐﻨﻮﻧﯽﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ، ﭼﻨﺪﺍﻥ ﭘﻴﺶﺭﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮﺩﻩﺍﺳﺖ. ﺍﮐﻨﻮﻥ تمدن ﺣﻮﺿﮥ ﮐﺮﺧﻪ ﻭ ﮐﺎﺭﻭﻥﺭﺍ «تمدن عیلام» ، ﻭ تمدن ﺣﻮﺯﮤ ﺩﺟﻠﻪ ﻭ ﻓﺮﺍﺕ ﺭﺍ «تمدن میان رودان» ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ.
ﺁﻥﭼە ﻗﻮﻡﺁﺭﻳﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭﮤ ﺩﻭﻡ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺢ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻗﻮﺍﻡﺟﻬﺎﻥِ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻣﯽﺳﺎﺯﺩ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﮐە ﺍﻳﻨﻬﺎ ﻧﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﻪ ﻧﻴﺎﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ؛ بلکه ﺧﺪﺍﻳﺎﻧﺸﺎﻥ ﻋﻤﻮﻣًﺎ ﺫﺍﺗﻬﺎﺋﯽ ﺑﻮﺩﻧﺪﮐە ﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ «مظاهر آسمانی» ﻣﯽﻧﺎﻣﻴﻢ. پیامبر ﺷﺎﻩ ﻫﻢ ﻧﺪﺍﺷﺘﻨﺪ. ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺧﺪﺍﻳﺎﻥ ﻗﻮﻡ ﺁﺭﻳﺎ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﻭ ﻣﺎﻩ ﻭ ﺍﺧﺘﺮﺍﻥ ﻭ ﺁﺫﺭﺧﺶ ﻭ ﺑﺎﺩ ﺑﻮﺩﻧﺪ.
ﻓﺮﻭﻍ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ (اَناهیتَه) ناهید یا زهره (وَرَهران) ﺑﻬﺮﺍﻡ یا ﻣﺮﻳﺦ (خَشتَریه) ﺗﻴﺮ یا ﻋﻄﺎﺭﺩ (ایندِرَ) ﺁﺫﺭﺧﺶ یا ﺑﺮﻕﹺ ﺁﲰﺎﻧﯽ (وایو) ﻧﻴﺮﻭﯼ ﺗﻮﻓﺎﻥ گُواتَه) ﻧﺴﻴﻢ ﺭﻭﺡﭘﺮﻭﺭ (آتَر) ﺁﺫﺭ یا ﻧﻮﺭ ﻭ ﺣﺮﺍﺭﺕ (آگنی) ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺯﻧﺪﻩ، ﺍﻳﺰﺩﺍﻥِ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥِ ﻗﻮﻡ ﺁﺭﻳﺎ ﺑﻮﺩﻧﺪ. ﳘﮥ ﺍﻳﺰﺩﺍﻥ ﻗﻮﻡ ﺁﺭﻳﺎ ﺫﺍﺗﻬﺎﺋﯽ ﺁسماﻧﯽ ﺑﻮﺩﻧﺪ که ﺩﺭ ﭘﺪﻳﺪﻩﻫﺎﯼﻃﺒﻴﻌﯽ ﺗَﺠَﻠﹼﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺎﻥِ ﺍﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺭﺍ ﺑەﻧﻴﺮﻭﯼ ﺧﻮﻳﺶ ﺍﺩﺍﺭﻩ ﮐﻨﻨﺪ. ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺍﻳﺰﺩﺍﻥ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﯼ ﮐە ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖِ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺍﺷﺖ ﻣﻮﺭﺩ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ. ﻣﻴﺘﺮَ ﻭ ﻭﺍﺭُنه ﻣﻘﺎﻡ نخست ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ، ﭼﻨﺎﻥﮐە ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏﹺ ﺭﻳﮓﻭﹺﺩﺍ (کتاب آریان مهاجر به هند) ﻣﻌﻤﻮﻻﹰ ﻧﺎﻡ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺩﺭ ﻧﻴﺎﻳﺸﻬﺎ به همراه هم ﻣﯽﺁﻳﺪ.
«میترَ» ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽﻳﮏ ﺻﻔﺖ مجرد ﺑﻮﺩ ﻭ به همان ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ بهﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻓﺖ ﮐە ﺍﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﭘﺎﺭﺳﯽ بهﮐﺎﺭﻣﯽﺭﻭﺩ: ﺩﻭﺳﺘﯽ،ﳏﺒﺖ، ﻣﻬﺮ. ﺍﺯ ﳘﻴﻦﺻﻔﺖ مجرد ﺍﺳﺖ ﻭﺍﮊﮤ «مهربان» ﺑەﻣﻌﻨﺎﯼ «پاسدارِ مهر» ﻣﻴﺘﺮَﺍﻳﺰﺩِ ﺭﻭﺷﻦﮔﺮ ﻭ ﺣﻴﺎﺕبخش ﻭ ﻣﻬﺮﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮﺩ که ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻭ ﺑﻴﺪﺍﺭﯼﻭ ﺣﺮﮐﺖ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻭ ﻣﯽﺩﺍﻧﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪﮤﺁﺭﻳﺎﻥ همۀ ﺧﻮﺷﻴﻬﺎﻭ ﻟﺬﺗﻬﺎ ﺍﺯ ﺍﻭ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﺪ، همه روزه ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﯽﺗﺎﺑﻴﺪﻭ ﻧﻈﺎﺭﺕ ﻣﯽﮐﺮﺩﺗﺎ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺟﺎﻧﻮﺭ ﻭ ﮔﻴﺎﻩ ﺑە ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﺩﻫﻨﺪ؛ ﺗﻐﻴﻴ ﹺﺮ ﻓﺼﻮﻝ ﻭ ﺁﻣﺪﻥ ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥﻭ ﭘﺎﺋﻴﺰ ﻭ ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﯼ ﺍﹶﻧﺎﻫﻴﺘەَ ﺑﺮﺍﯼ ﺭﻳﺰﺵ ﺑﺎﺭﺍﻥﻭ ﺟﺎﺭﯼ ﺷﺪﻥ ﺭﻭﺩﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﻳﺶ ﺳﺒﺰﻩﻫﺎﻭ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ ﻭ ﺩﺭﺧﺘﺎﻥ ﻭ میوه ها ﻭ آبستن ﮐﺮﺩﻥ ﻣﺎﺩﮔﺎﻥ ﺍﺯ ﺍﻭﺩﺍﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ. ﻣﻴﺘﺮَ تجسم ﻣﻬﺮﹺ ﻋﺎﻡ ﻭ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮﺩ. ﺍﻭ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﻣﯽﺗﺎﺑﻴﺪ،ﳘﻪﺟﺎ ﺭﺍ ﺭﻭﺷﻦ ﻣﯽﮐﺮﺩ، ﭘﺮﺗﻮﺵبه همهﺟﺎ ﻣﯽﺭﺳﻴﺪ،ﺩﺭ ﳘﻪﺟﺎ ﺣﻀﻮﺭﺩﺍﺷﺖ، ﻭ ﺑﺎ ﮔﹶﺮﺩِﺵﹺ ﺭﻭﺯﺍﻧﻪﺍﺵﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺼﻮﻝ ﻭ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭼﻬﺮﮤﻃﺒﻴﻌﺖ ﺭﺍ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﺪ. ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺗﯽ ﮐە ﺍﻭ ﻓﺮﺍﻣﯽﺁﻭﺭﺩ ﺑﺮﺍﯼ ﳘﮥ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕِ ﺭﻭﯼ ﺯﻣﻴﻦ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ همه ﺍﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺷﺎﻣﻞ همه ﻧﻴﮑﺎﻥﻭ ﺑﺪﺍﻥ ﻣﯽﺷﺪ. ﺍﻭ ﺑەﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮﺩﯼﮐﻴﻨﻪ ﻧﺪﺍﺷﺖ ﻭ ﺭﲪﺘﯽ ﺑﻮﺩ ﮐە ﺷﺎﻣﻞ همه ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﻣﯽﺷﺪ. ﺩﺭ ﺳﺮﻭﺩﻫﺎﯼﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽﹺ ﻣﻬﺮ ﻳﺸﺖﺁﻣﺪﻩ ﮐە ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐە ﻣﻴﺘﺮَ ﺭﺍ ﻣﯽﺳﺘﺎﻳﻨﺪ ﺍﮔﺮ ﮐﺮﺩﺍﺭﺷﺎﻥ ﭼﻮﻥ ﻣﻴﺘﺮَ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺘﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥِ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦﹺ ﻣﻴﺘﺮﺍﻳﻨﺪ، ﻭﻟﯽ ﺍﮔﺮ ﮐﺮﺩﺍﺭﺷﺎﻥ ﭼﻮﻥ ﻣﻴﺘﺮَ ﻧﺒﺎﺷﺪﺳﺘﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﺩﺭﻭﻏﻴﻦ ﻣﻴﺘﺮﺍﻳﻨﺪ، ﻭ ﺑەﺟﺎﯼ ﺁﻥﮐە ﻧﻴﮏﮐﺮﺩﺍﺭ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪﯼ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑەﺟﺎﯼ ﺁﻥﮐە ﻣﻬﺮﻭﺭﺯ ﺑﺎﺷﻨﺪﺧﺸﻢﺁﻭﺭ ﺍﺳﺘﻨﺪ ﻭ ﺑەﺟﺎﯼ ﺁﻥﮐە به ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ ﻭﻓﺎﻭﺭﺯﻧﺪ ﭘﻴﻤﺎﻥﺷﮑﻦﺍﻧﺪ ﻭ به ﺟﺎﯼ ﺁﻥﮐە ﻧﺴﺒﺖ ﺑەﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﳏﺒﺖﻭﺭﺯﻧﺪ ﮐﻴﻨﻪﻭﺭﺯ ﺍﺳﺘﻨﺪ؛ﺍﻳﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﻇﺎﻫﺮﹺ ﮐﺮﺩﺍﺭﺷﺎﻥ ﺳﺘﺎﻳﺶﮔﺮﺍﻥِ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ ﻣﻴﺘﺮَ ﺑەﻧﻈﺮ ﻣﯽﺭﺳﻨﺪ ﻭﻟﯽ ﻗﻠﺒﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﻭ ﻧﻴﮑﯽ ﻭ ﻋﺪﺍﻟﺖ به ﺩﻭﺭﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺘﺮَﺑﺎ ﺻﻔﺘﯽ ﺗﻮﺻﻴﻒﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﮐە ﺩﺭ ﺑﺮ ﺩﺍﺭﻧﺪﮤ ﲨﻴﻊ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺍﺳﺖ؛ ﻭ ﮐﺴﯽ ﮐە ﻣﻴﺘﺮَ ﺭﺍ ﻣﯽﺳﺘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ همچون ﻣﻴﺘﺮَ نمونۀ ﻭﺍﻻﯼ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪﻭ ﺍﺯ همۀ ﺭﺫﺍﻳﻞ ﺩﻭﺭﯼﺟﻮﻳﺪ.
ﺑﺮ ﻓﺮﺍﺯ ﺍﻳﻦﺍﻳﺰﺩﺍﻥ ﮐە ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺁسمان ﺑﻮﺩ ﻭ ﮔﺮﺩﺍﻧﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﻣﻮﺭ ﺟﻬﺎﻥﻭ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺩﻭ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎﺭ ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺷﺘﻨﺪ که ﺩﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﺑﻮﺩﻧﺪﻭ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎﻥ ﻓﺮﺍﺯﹺﺁسماﻥ ﺑﻮﺩ. ﻳﮑﯽﺍﺯ ﺍﻳﻦﺩﻭﻧﺎﻣﺶ ﺍﹶﻫﻮﺭَ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﻳﮕﺮﯼﺩَﻳﻮَ. ﺁﺭﻳﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎﯼﺑﺴﻴﺎﺭ ﺩﻭﺭﯼ ﺑەﺍﻳﻦ ﻃﺮﺯ ﻓﮑﺮ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐە ﳘﮥ ﻫﺴﺘﯽﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺧﺪﺍﯼﺑﺰﺭﮒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩﺍﺳﺖ. ﺍﹶﻫﻮﺭَﺧﺪﺍﯼ ﺍﺩﺍﺭﻩﮐﻨﻨﺪﮤ ﺍﻣﻮﺭ ﮐﻠﯽﹺ ﺟﻬﺎﻥ ﺩﺭ ﺭﻭﺯ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺫﺍﺗﺶ ﺩﺭ ﺧﻮﺭﺷﻴﺪﺗَﺠَﻠﹼﯽ ﻣﯽﻳﺎﻓﺖ، ﻭ ﺩَﻳﻮَ ﺧﺪﺍﯼ ﺍﺩﺍﺭﻩﮐﻨﻨﺪﮤ ﺍﻣﻮﺭ ﮐﻠﯽﹺ ﺟﻬﺎﻥ ﺩﺭ ﺷﺐ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺫﺍﺗﺶ ﺩﺭ ﻭﺍﺭُﻧەَﻭ ﻣﺎﻩ ﻭ ﺍﺧﺘﺮﺍﻥ ﺗَﺠَﻠﹼﯽﻣﯽﻳﺎﻓﺖ.
ﺑﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ جماعات ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻦﹺ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﻭ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪﻥﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎ، ﲨﺎﻋﺎﺕ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﯽﮐە ﺑەﺻﻠﺢ ﻭ ﻫﻢﺯﻳﺴﺘﯽ ﻭ ﺛﺒﺎﺕ ﻭ ﺁﺭﺍﻣﺶ ﻧﻴﺎﺯ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺍﻫﻮﺭَﺧﺪﺍﯼ ﺑﺮﺗﺮﺷﺎﻥ ﺷﺪ، ﻭ ﺩﻳﻮَ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ جماعات ﺷﺒﺎﻥﮐﺎﺭﻩ (رمه دار) ﻭ ﻣُﺘَﻨَﻘِّﻞ ﺑﻮﺩ. ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﺻﻔﺘﻬﺎﯼ ﻧﻮﻳﻨﯽ ﮐە ﻧﻴﺎﺯ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﯽﮐﺮﺩﺑەﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﺧﺪﺍ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ؛ ﺍﺯ جمله ﺁﻥﮐە ﺩَﻳﻮَ ﺧﺪﺍﯼ ﻗﻬﺮ ﻭ ﺧﺸﻢ ﺷﺪ، ﻭ ﺍﻫﻮﺭَﺧﺪﺍﯼ ﻣﻬﺮ ﻭ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﻭ ﺻﻠﺢ ﻭ ﻫﻢﺯﻳﺴﺘﯽ.
ﺑﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩﺗﺮﺷﺪﻥِ ﺯﻧﺪﮔﯽﹺ جمعی ﺩﺭ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﯽﺑﺎﺯ ﻫﻢ ﻧﻴﺎﺯﻫﺎﯼﻧﻮﻳﻨﯽ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪ ﻭ همراه ﺑﺎ ﺁﻥ ﺻﻔﺘﻬﺎﯼ ﻧﻮﻳﻨﯽ به ﺍﻫﻮﺭَﻭ ﺩَﻳﻮَ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪ.ﺯﻣﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﺍﻫﻮﺭَ به ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪﺍﯼ جماعات ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ. ﺩﺭﺑﺎﺭﮤ ﺍﻳﻦ ﺭﺧﺪﺍﺩِ ﺑﺰﺭﮒﺩﺭ «ریگ وِدا» ﺑەﮔﻮﻧﮥ ﺁﺷﮑﺎﺭﯼﺳﺨﻦ ﺭﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ خبر ﺍﺯ مسالمت ﺟﻮﻭ ﺻﻠﺢﻃﻠﺐ ﺑﻮﺩﻥ جماعاتِ ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻦﹺ ﺁﺭﻳﺎﻳﯽﻣﯽﺩﻫﺪ. ﺩﺭ آنجا ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ که ﭘﻴﺮﻭﺍﻥﺍﹶﻫﻮﺭَ ﺍﺯ ﺩﻳﻮَ ﭘﻴﺮﻭی نمیﮐﻨﻨﺪ، ﺟﻨﮕﺠﻮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ، ﻭ ﺟﻨﮓﺍﺑﺰﺍﺭ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ، ﻭ ﺍﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖِ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﻭﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺭﻳﮓ ﹺﻭﺩﺍ ﺑﺮﻣﯽﺁﻳﺪ ﮐە ﺁﺭﻳﺎﻥِ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮤﺩَﻳﻮَ ﺟﻨﮓﺁﻭﺭ ﻭ تجاوز ﻃﻠﺐ ﺑﻮﺩﻧﺪ؛ﻭ ﺍﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖِ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺘﻨﻘﻞ ﻭ ﺭﻣﻪﺩﺍﺭﺍﺳﺖ.
ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺭﺧﺪﺍﺩ ﺑﺰﺭﮒِ ﺗﻘﺴﻴﹺﻢ ﺍﻫﻮﺭﻩَ ﻭ ﺩﻳَﻮﻩَ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ جماﻋﺎﺕِ ﺑﺰﺭﮒِ ﺁﺭﻳﺎﻥ ﮐە ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﺍﻭﺍﺋﻞﹺﻫﺰﺍﺭﮤ ﺩﻭﻡ ﭖﻡ ﺭﺥ ﺩﺍﺩﺁﺭﻳﺎﻥ به ﺩﻭ بخشِ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢﺷﺪﻧﺪ: بخشی ﮐە ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﻫﻮﺭَﺧﺪﺍﯼ ﺑﺮﺗﺮﺷﺎﻥ ﺑﻮﺩ، ﻭ بخشی ﮐە ﻣﺘﻨﻘﻞ ﺑﻮﺩﻧﺪﻭ ﺩَﻳﻮَ ﺧﺪﺍﯼﺑﺮﺗﺮﺷﺎﻥ ﺑﻮﺩ.
ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﺎﻥ، ﺑەﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪﻳﻬﺎﺋﯽ ﮐە ﲨﺎﻋﺎﺕ ﻣﺘﻨﻘﻞ ﺑە ﺭﻭﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﻭممتلکات ﻭﺩﺍﺭﺍﺋﻴﻬﺎﺷﺎﻥ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ، ﻭ به ﻋﻠﺖ ﺁﻥ که تجاوزﻫﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺍﻣﻨﯽﻭ ﺳﻠﺐ ﺁﺭﺍﻣﺶ ﺍﺯ ﺭﻭﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﻣﯽﺷﺪ، ﺩَﻳﻮَ ﻧﺰﺩ ﺁﺭﻳﺎﻥِ ﺭﻭﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑەﺧﺪﺍﯼ تجاوز ﻭ ﺗﻌﺪﯼ ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪ ﻭ ﻣﻨﻔﻮﺭ ﮔﺮﺩﻳﺪ. ﻋﻠﺘﺶ ﻧﻴﺰ ﺁﻥ ﺑﻮﺩ ﮐە ﺗﻌﺪﻳﻬﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﮐە حمله ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺎﺭﺍﺝ ﺭﻭﺳﺘﺎﻫﺎﺑﻮﺩ ﻣﻌﻤﻮﻻﹰ ﺩﺭ ﺷﺐ ﺻﻮﺭﺕﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﮐە ﺯﻣﺎﻥ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﺩَﻳﻮَ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﺑﻮﺩ. به ﺑﻴﺎﻥ ﺩﻳﮕﺮ،ﺗﻌﺪﻳﻬﺎﺋﯽ ﮐە ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻧﻬﺎ ﺑە ﺭﻭﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻥ ﻣﯽﺭﻓﺖ ﺑەﺍﺭﺍﺩﮤ ﺩﻳﻮَ ﺻﻮﺭﺕﻣﯽﮔﺮﻓﺖ؛ ﻭ ﳘﻴﻦﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐە ﺩﻳﻮَ ﻧﺰﺩﲨﺎﻋﺎﺕ ﻣﺴﺎﳌﺖﺟﻮﯼ ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﯽ ﻣﻨﻔﻮﺭ ﮔﺮﺩﺩ. ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑەﺳﺘﻴﺰﻧﻮﺭ ﻭ ﻇﻠﻤﺖ (اَهورَ و دَیوَ) ﺍﺯ همین ﺯﻣﺎﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﭘﻨﺪﺍﺭ ﺁن بخش ﺍﺯ ﺁﺭﻳﺎﻥ ﺷﺪ ﮐە ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻗﻮﻡﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﻴﻞﺩﺍﺩﻧﺪ؛ ﻭ ﭼﻨﺎﻥ مه ﻣﯽﺩﺍﻧﻴﻢ، ﺍﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩﺍﺳﺎﺳﯽﺗﺮﻳﻦ ﺭﮐﻦ ﻭ ﭘﺎﻳﮥ ﺩﻳﻦ ﺍﻳﺮﺍﻧﯽ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽﺩﻫﺪ.
ﺧﺎﻃﺮﮤﺯﻣﺎﻥ ﻫﻢﺯﻳﺴﺘﯽﹺ ﻣﺴالمت ﺁﻣﻴﺰ ﭘﻴﺮﻭﺍﻥِ ﺍﹶﻫﻮﺭَ ﻭ ﺩﻳﻮَ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﻭ ﺩﺭ شماری ﺍﺯ ﺳﺮﻭﺩﻩﻫﺎﯼﺭﻳﮓ ﹺﻭﺩﺍ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﻣَﻬﺎﺑﻬﺎﺭﺍﺗَە (ﮐﺘﺎﺏ ﺩﻳﮕﺮ ﺁﺭﻳﺎﻥِ ﻫِﻨﺪﮐە ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭﮤ ﳔﺴﺖ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺢﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﻫﻨﺪﺗﺪﻭﻳﻦ ﮔﺸﺘﻪ) ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ که ﺭﻭﺯﮔﺎﺭﯼ ﺩﻳﻮَ ﻭ ﺍﹶﻫﻮﺭَ ﺩﻭ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺯﻳﺴﺘﻨﺪ، {* ﺍﹶﻫﻮﺭَ ﺑﺮﺍﺩﺭﹺ ﺑﺰﺭﮔﺘﺮ ﻭ ﺩﻳﻮَ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﻮﺩ، ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺍﺧﺘﻼﻑﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﺑەﺟﻨﮓﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ*}.
ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﻬﺎﯼ ﺑﺰﺭﮔﯽ ﮐە جماﻋﺎﺕﺁﺭﻳﺎﻳﯽ ﺩﺭ ﺁﻳﻨﺪﻩﺑەﺳﻮﯼ ﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻧﺎﺗﻮﻟﯽ ﻭ ﺷﺮﻕ ﺍﺭﻭﭘﺎ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎﻥِ ﺩﻳﻮَ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺖ، ﻭﻟﯽ ﺍﻫﻮﺭَ ﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﮐە ﻳﮏﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺩﺭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﺑﻮﻣﯽﺷﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﻃﻖ مختلف ﻓﻼﺕ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﺭ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﺳﺮﺯﻣﻴﻨﺸﺎﻥ به ﻧﺎﻡ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺁﺭﻳﺎن ﺯﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪۀ ﺷﺪ.
ادامــۀ جُــســتــار...
