ســرزمــیــن دنــج :)

پادشاهی هوشنگ چهل سال بود. و نیز هوشنگ بود که جشن سَده را بنیاد نهاد.

پس از کیومرث هوشنگ خردمند تاج بر سر نهاد؛ چون بر تخت شاهی بنشست، پس از آن گیتی را یکسره آباد ساخت. نخست با دانش خود آهن را از سنگ بیرون آورد. پس آنگاه با شناخت آهن بود که پیشه آهنگری بنیاد نهاد و بدان تبر، ارّه و تیشه ساخته گشت.پس از آن چاره آب کرد و آب ها را با ساختن جویها، از دریا به دشت آورد... پس کشاورزی پدید آمد و با آغاز کشاورزی بود که هر کسی سامان خویش بشناخت و یکجانشین گشت؛ و نیز او بود که آتش را کشف کرد و جشن سَده را بنیاد نهاد.

به گزارش فردوسی، هوشنگ در کوه ماری سیاه با چشمان سرخ دید که از دهانش دود برون می‌شد. سنگی به سوی او پرتاب کرد. سنگ، به سنگی دیگر خورد و آتشی افروخت. آن شب، جشنی در بزرگداشت آتش گرفتند و نام آن جشن سَده است. در شاهنامه می خوانیم:

یکی روز شاه جهان سوی کوه / گذر کرد با چند کس هم‌گروه

پدید آمد از دور چیزی دراز / سیه رنگ و تیره‌تن و تیزتاز

دوچشم از بر سر چو دو چشمه خون / ز دود دهانش جهان تیره‌گون

نگه کرد هوشنگ با هوش و سنگ / گرفتش یکی سنگ و شد تیزچنگ

به زور کیانی رهانید دست / جهانسوز مار از جهانجوی جست

همچنین او جانوران سودمند مانند گاو و خر و گوسفند را جفت‌جفت جدا کرد تا آن‌ها را پرورش دهند، سپس از پوست آنها چرم ساخت. هوشنگ ۴۰ سال حکومت کرد و پس از او تهمورث دیوبند پادشاه شد.

هوشنگ در اَوِستا

از دو شاه افسانه‌ای هوشنگ و تهمورث، نام نخستین بیش از دومی در متن‌های اوستایی می‌آید. در یشت ۵، قهرمانان افسانه‌ای که برای آناهیتا قربانی می‌کنند، برشمرده شده‌اند. میان آنان هوشنگ را در می‌یابیم. بخش مورد نظر چنین است:

• یشت ۵ بند ۲۱. برای او هوشنگ پیشدادی بر دامنهٔ کوه هَرا صد اسب نر، هزار گاو، ده‌هزار گوسفند قربانی کرد.

یشت ۵ بند ۲۲. و از او درخواست کرد: «این نعمت را به من بده، ای اردوی سور آناهیتای خوب بسیار نیرومند، تا برترین شهریاری را بر همهٔ کشورها، بر دیوان و مردمان، جادوان، و پریان، فرمانروایان ستمکار، کَوی‌ها و کَرَپان بیابند، و دو سوم دیوان مازنی و بدکاران وَرَنی را نابود کنم.»

یشت ۵ بند ۲۳. آن گاه اَردوی سوُر آناهیتا این نعمت را بدو داد، کسی که نعمت را به پارسایی که برای او «زُوهر» نثار آورد و قربانی کند، ارزانی می‌دارد.

• یشت ۹ (قهرمانان برای درواسپا قربانی می‌کنند):

یشت ۹ بند ۳. برای او هوشنگ پیشدادی بر دامنهٔ کوه هَرای زیبای آفریدهٔ مزدا صد اسب، هزار گاو، ده هزار گوسفند قربانی کرد و «زُوهر» نثار آورد.

• یشت ۱۳ (به یاری خوانده فروهرها):

یشت ۱۳. ۱۳۷. ما فروشی هوشنگ پارسا را می ستاییم برای پایداری او در برابر دیوان مازنی و بدکاران وَرَنی و برای پایداری در برابر آزار آفریدهٔ دیو.

• یشت ۱۵ (قهرمانان برای وَیُو قربانی می‌کنند):

یشت ۱۵ بند ۷. هوشنگ پیشداد بر قلهٔ کوه «هَرا» با بندهای آهنین بر تخت زرین، بر بالشی زرین، بر فرشی زرین، با بَرسَم گسترده، با دست‌های پر او را ستایش کرد.

• یشت ۱۷ (قهرمانان برای اَشی نیک قربانی می‌کنند):

یشت ۱۷ بند ۲۴. هوشنگ پیشداد بر دامنهٔ کوه هَرای زیبای آفریدهٔ مزدا او را ستایش کرد.

• یشت ۱۹ (قهرمانان برای فره قربانی می‌کنند):

یشت ۱۹ بند ۲۵. فرهٔ کیانی نیرومند بسیار ستودهٔ زبردستِ مراقبِ پُر نیروی پُر هنرِ برتر از دیگران را می‌ستایم.

• دینکرد هشتم، فصل 13، بندهای 5-6 (چهرداد شامل روایت‌هایی است دربارهٔ):

5. بنیان نهادن قانون و آیین دهقانی برای کشاورزی و پرورش جهان که بر اساس [کوشش] وِیگرَد پیشداد است، و قانون فرمانروایی (دَهیُوبَدیه) برای پاسبانی و ادارهٔ آفریدگان که بر اساس [کوشش] هوشنگ پیشداد پایه‌گذاری شده‌است.

6. (دربارهٔ) نسب نامهٔ هوشنگ، نخستین و طمورث (تهمورث) دومین سرور هفت کشور، و برشمردن نسل‌ها از آفرینش اصلی تا زمان جم.

منبع: شاهنامه فردوسی به نثر سره - میترا مهر آبادی